Megaprojecten zijn indrukwekkend en ambitieus. Ze belichamen grootse visies en hebben de potentie om het leven van miljoenen mensen te transformeren. Denk aan iconische projecten zoals de Noord/Zuidlijn in Amsterdam, de Afsluitdijk, de Betuweroute en de HSL. Toch hebben ze ook iets gemeen: ze falen bijna altijd in het halen van hun oorspronkelijke doelen. De kosten lopen uit de hand, deadlines worden gemist en de beloofde meerwaarde blijft vaak uit. Dit is geen typisch Nederlands probleem; wereldwijd lopen megaprojecten uit de rails.

Volgens de Deense hoogleraar Bent Flyvbjerg mislukt maar liefst 99,5% van de megaprojecten.

Waarom falen megaprojecten?

1. Bewuste misleiding

In de beginfase van een megaproject worden vaak veel te lage kostenramingen gepresenteerd om goedkeuring te krijgen. Projectleiders en bestuurders weten dat het budget onrealistisch is, maar om politieke of commerciële redenen wordt dit verzwegen. Eenmaal goedgekeurd, zit men echter vast aan het project en stoppen is vaak geen optie meer. Zoals ook uitgebreid beschreven wordt in dit artikel op De Correspondent, blijven megaprojecten wereldwijd de mist ingaan door structurele denkfouten en politieke belangen. 

2. Structureel optimisme

Mensen zijn van nature geneigd om te geloven dat ze in staat zijn om projecten sneller en goedkoper af te ronden dan realistisch is. Ze overschatten hun eigen capaciteiten en onderschatten de complexiteit van de taak. Dit leidt tot plannen die al vanaf het begin gedoemd zijn te mislukken.

Daniel Kahneman noemt in Ons feilbare denken nog een derde oorzaak: het onvermogen van mensen om zich voor te stellen hoe ver hun wensen in de toekomst zullen reiken. Denk aan scope creep, koppelkansen en overambitieuze uitbreidingen.

De combinatie van deze factoren zorgt ervoor dat megaprojecten vaak met een tekort aan middelen beginnen en tijdens de uitvoering tegen talloze onvoorziene problemen aanlopen.

Voorbeelden van mislukte megaprojecten

Laten we eerst stilstaan bij een aantal bekende voorbeelden van megaprojecten die flink uit de hand liepen:

• De Noord/Zuidlijn: De ondergrondse metrolijn in Amsterdam had oorspronkelijk in 2005 klaar moeten zijn, maar werd pas in 2018 opgeleverd. De kosten overschreden het oorspronkelijke budget met honderden miljoenen euro’s.
• Afsluitdijk: De renovatie van deze Nederlandse iconische waterkering loopt veel langer dan gepland, met kostenoverschrijdingen en technische problemen die keer op keer de krantenkoppen haalden.
• Berlijn Brandenburg Airport: Het Berlijnse vliegveld zou een showcase van Duitse efficiëntie worden, maar werd negen jaar te laat opgeleverd en kostte uiteindelijk 5 miljard euro meer dan begroot.
• Sydney Opera House: Het project kwam maar liefst 1.400% boven het oorspronkelijke budget uit en duurde 11 jaar langer dan gepland.

Wat al deze projecten gemeen hebben, is dat ze te laat, te duur en vaak met meer beperkingen werden opgeleverd dan aanvankelijk beloofd.

Wat kunnen we leren van deze mislukkingen?

Hoewel het probleem van falende megaprojecten wijdverspreid is, zijn er wel degelijk manieren om deze problemen aan te pakken. Flyvbjerg pleit voor een grondigere planning en een modulaire aanpak, waarbij projecten worden opgedeeld in beheersbare stappen. In plaats van één gigantisch project te proberen realiseren, wordt het werk opgesplitst in kleinere fasen of modules. Dit maakt het mogelijk om onderweg bij te sturen en zo veel effectiever te reageren op onverwachte omstandigheden.

Een goed voorbeeld hiervan is de bouw van het Empire State Building. In plaats van het hele gebouw in één keer te voltooien, werd het verdieping voor verdieping gerealiseerd. Deze aanpak gaf de mogelijkheid om bij elk stadium te evalueren en aanpassingen te maken waar nodig.

In de wereld van hernieuwbare energie zien we dit ook terug in de aanleg van wind- en zonneparken. Hier worden kleinere projecten stap voor stap uitgevoerd, zodat eventuele problemen tijdig kunnen worden opgelost zonder dat het hele project in gevaar komt.

Vijf lessen voor projectleiders

Als iemand die tientallen jaren ervaring heeft met het leiden van projecten, zowel groot als klein, heb ik mijn eigen lessen geleerd van het falen van megaprojecten. Er zijn vijf belangrijke punten die keer op keer cruciaal blijken om een project tot een succesvol einde te brengen:

1. Creëer een veilige omgeving voor samenwerking

Een van de grootste obstakels voor succes is dat fouten vaak te laat of helemaal niet gemeld worden. Wanneer teamleden zich niet veilig voelen om openlijk problemen te bespreken, wordt de impact van fouten exponentieel groter. Het is van vitaal belang om een cultuur van vertrouwen en transparantie te creëren waarin teamleden zich comfortabel voelen om afwijkingen of fouten onmiddellijk te melden. Door snel te handelen, kunnen problemen worden opgelost voordat ze grote gevolgen hebben.

Les: Een veilige omgeving zorgt ervoor dat er daadwerkelijk wordt samengewerkt en afwijkingen op tijd worden gemeld. Dit maakt dat de impact van een fout vele malen minder groot is.

2. Investeer in communicatieve vaardigheden

Goede communicatie is het fundament van elk project, maar zeker bij megaprojecten. Het is essentieel dat je niet alleen in staat bent om informatie duidelijk over te brengen, maar ook om te luisteren en de standpunten van alle betrokken partijen te begrijpen. Dit geldt vooral voor de relatie met je ‘counterpart’, of dat nu een klant, leverancier of andere stakeholder is. Door goede communicatie zorg je ervoor dat iedereen op dezelfde pagina zit en dat je met de juiste zaken bezig bent.

Les: Investeren in communicatieve vaardigheden zorgt ervoor dat je de juiste prioriteiten stelt en dat iedereen elkaar begrijpt.

3. Focus op goede voorbereiding

Goede voorbereiding is vaak de sleutel tot succes. Dit betekent niet alleen dat je een gedetailleerd plan maakt, maar ook dat je samen met je team aannames en uitgangspunten bespreekt voordat je begint met de uitvoering. Te vaak worden projecten gestart op basis van onvolledige informatie of onrealistische verwachtingen. Door vanaf het begin duidelijke afspraken te maken en eventuele onzekerheden te bespreken, kun je de kans op mislukking drastisch verkleinen.

Les: Leg je focus op goede voorbereiding en bespreek aannames en uitgangspunten voordat je daadwerkelijk begint.

4. Pas een modulaire aanpak toe

Door projecten op te delen in kleinere, beheersbare onderdelen, kun je beter inspelen op veranderingen en risico’s beperken. Deze aanpak maakt het mogelijk om tussentijds te evalueren en bij te sturen waar nodig.

Les: Een modulaire aanpak verhoogt de flexibiliteit en vermindert de kans op grootschalige mislukkingen.

5. Betrek ervaren professionals (‘masterbuilders’)

Het aantrekken van ervaren professionals die complexe projecten kunnen leiden, is cruciaal. Deze ‘masterbuilders’ brengen niet alleen technische expertise, maar ook leiderschap en visie, wat essentieel is voor het succes van megaprojecten.

Les: Investeer in ervaring en leiderschap om complexe projecten succesvol te realiseren.

Herdefinieer succes: tijd, geld of impact?

Het Sydney Opera House was 1.400% over budget en 10 jaar te laat. Maar was het een mislukking? Vandaag de dag is het gebouw een cultureel icoon, trekt het miljoenen bezoekers per jaar en heeft het een economische waarde van ruim 12 miljard. Lees hier het rapport als je er meer over wilt weten.

Misschien zijn we te gefixeerd op kosten en tijd, en te weinig op werkelijke impact. Het is de moeite waard om te overwegen of een project als ‘mislukt’ moet worden beschouwd als het meer kost of langer duurt dan gepland. Sommigen reserveren de term ‘mislukken’ voor situaties waarin het eindresultaat niet voldoet aan de beoogde behoeften. Het blijft paradoxaal dat we denken vooraf te kunnen berekenen wat iets gaat kosten of hoe lang het gaat duren bij innovatieve projecten.

Conclusie

Megaprojecten falen bijna altijd, maar dat betekent niet dat we er niets van kunnen leren. Door bewuste misleiding en structureel optimisme te vermijden, en door te investeren in voorbereiding, communicatie en een modulaire aanpak, vergroten we de kans op succes — ook in kleinere, dagelijkse projecten.

Als projectleider heb jij de sleutel in handen. Niet door harder te werken, maar door slimmer te sturen. Door een veilige samenwerkingscultuur te creëren, communicatief sterk te zijn en met lef en realisme te plannen, voorkom je dat jouw project dezelfde valkuilen kent als de Noord/Zuidlijn, de Afsluitdijk of het Sydney Opera House.

De essentie? Het is niet de grootte van het project die bepaalt of het slaagt, maar de kwaliteit van leiderschap, samenwerking en voorbereiding. Wie deze vijf lessen omarmt, maakt niet alleen zijn projecten succesvoller — maar verandert ook hoe we collectief kijken naar falen en succes.