Megaprojecten zijn onmiskenbaar fascinerend en ambitieus. Ze belichamen grootse visies en hebben vaak de potentie om het leven van miljoenen mensen te transformeren. Denk aan iconische projecten zoals de Noord/Zuidlijn in Amsterdam, de Afsluitdijk, de Betuweroute, en de HSL. Toch hebben ze ook iets gemeen: ze falen bijna altijd in het halen van hun oorspronkelijke doelen. De kosten lopen uit de hand, deadlines worden gemist en de beloofde meerwaarde blijft vaak uit. Dit lijkt geen typisch Nederlands probleem; wereldwijd lopen megaprojecten uit de rails. 

Volgens de Deense hoogleraar Bent Flyvbjerg mislukt maar liefst 99,5% van de megaprojecten.

Wat maakt deze projecten zo vatbaar voor falen? En wat kunnen we leren om toekomstige megaprojecten beter te laten verlopen? In dit artikel bespreken we de oorzaken van het mislukken van megaprojecten en delen we waardevolle lessen die van toepassing zijn op elke vorm van projectmanagement.

Voorbeelden van mislukte megaprojecten

Laten we eerst stilstaan bij een aantal bekende voorbeelden van megaprojecten die flink uit de hand liepen:

1. De Noord/Zuidlijn: De ondergrondse metrolijn in Amsterdam had oorspronkelijk in 2005 klaar moeten zijn, maar werd pas in 2018 opgeleverd. De kosten overschreden het oorspronkelijke budget met honderden miljoenen euro’s.
2. Afsluitdijk: De renovatie van deze Nederlandse iconische waterkering loopt veel langer dan gepland, met kostenoverschrijdingen en technische problemen die keer op keer de krantenkoppen haalden.
3. Berlijn Brandenburg Airport: Het Berlijnse vliegveld zou een showcase van Duitse efficiëntie worden, maar werd negen jaar te laat opgeleverd en kostte uiteindelijk 5 miljard euro meer dan begroot.

Zelfs de Zwitsers, die bekend staan om hun precisie, faalden bij de renovatie van de Lötschberg-tunnel, een cruciale transportader. En dan hebben we nog het Sydney Opera House, dat maar liefst 1.400 procent boven het oorspronkelijke budget uitkwam en 11 jaar langer duurde dan gepland.

Wat al deze projecten gemeen hebben, is dat ze te laat, te duur en vaak met meer beperkingen werden opgeleverd dan aanvankelijk beloofd. Maar waarom is dit een wereldwijd fenomeen?

De twee belangrijkste oorzaken voor mislukking volgens onderzoeker Flyvbjerg zijn: misleiding en optimisme

Volgens onderzoeker Bent Flyvbjerg zijn er twee belangrijke oorzaken van het falen van megaprojecten: bewuste misleiding en structureel optimisme.

1. Bewuste misleiding: In de beginfase van een megaproject worden vaak veel te lage kostenramingen gepresenteerd om goedkeuring te krijgen. Projectleiders en bestuurders weten dat het budget onrealistisch is, maar om politieke of commerciële redenen wordt dit verzwegen. Eenmaal goedgekeurd, zit men echter vast aan het project en stoppen is vaak geen optie meer.
2. Structureel optimisme: Mensen zijn van nature geneigd om te geloven dat ze in staat zijn om projecten sneller en goedkoper af te ronden dan realistisch is. Ze overschatten hun eigen capaciteiten en onderschatten de complexiteit van de taak. Dit leidt tot plannen die al vanaf het begin gedoemd zijn te mislukken.

De combinatie van deze factoren zorgt ervoor dat megaprojecten vaak met een tekort aan middelen beginnen en tijdens de uitvoering tegen talloze onvoorziene problemen aanlopen.

Hoe kan het beter?

Hoewel het probleem van falende megaprojecten wijdverspreid is, zijn er wel degelijk manieren om deze problemen aan te pakken. Flyvbjerg pleit voor een grondigere planning en een modulaire aanpak, waarbij projecten worden opgedeeld in beheersbare stappen. In plaats van één gigantisch project te proberen realiseren, wordt het werk opgesplitst in kleinere fasen of modules. Dit maakt het mogelijk om onderweg bij te sturen en zo veel effectiever te reageren op onverwachte omstandigheden.

Een goed voorbeeld hiervan is de bouw van het Empire State Building. In plaats van het hele gebouw in één keer te voltooien, werd het verdieping voor verdieping gerealiseerd. Deze aanpak gaf de mogelijkheid om bij elk stadium te evalueren en aanpassingen te maken waar nodig.

In de wereld van hernieuwbare energie zien we dit ook terug in de aanleg van wind- en zonneparken. Hier worden kleinere projecten stap voor stap uitgevoerd, zodat eventuele problemen tijdig kunnen worden opgelost zonder dat het hele project in gevaar komt.

Wat heb ik zelf geleerd van begeleiden en leiden van (mega)projecten?

Als iemand die tientallen jaren ervaring heeft met het leiden van projecten, zowel groot als klein, heb ik mijn eigen lessen geleerd van het falen van megaprojecten. Er zijn drie belangrijke punten die keer op keer cruciaal blijken om een project tot een succesvol einde te brengen:

1. Creëer een Veilige Omgeving Voor Samenwerking
   Een van de grootste obstakels voor succes is dat fouten vaak te laat of helemaal niet gemeld worden. Wanneer teamleden zich niet veilig voelen om openlijk problemen te bespreken, wordt de impact van fouten exponentieel groter. Het is van vitaal belang om een cultuur van vertrouwen en transparantie te creëren waarin teamleden zich comfortabel voelen om afwijkingen of fouten onmiddellijk te melden. Door snel te handelen, kunnen problemen worden opgelost voordat ze grote gevolgen hebben.
   Les: Een veilige omgeving zorgt ervoor dat er daadwerkelijk wordt samengewerkt en afwijkingen op tijd worden gemeld. Dit maakt dat de impact van een fout vele malen minder groot is.
2. Investeer in communicatieve vaardigheden
   Goede communicatie is het fundament van elk project, maar zeker bij megaprojecten. Het is essentieel dat je niet alleen in staat bent om informatie duidelijk over te brengen, maar ook om te luisteren en de standpunten van alle betrokken partijen te begrijpen. Dit geldt vooral voor de relatie met je ‘counterpart’, of dat nu een klant, leverancier of andere stakeholder is. Door goede communicatie zorg je ervoor dat iedereen op dezelfde pagina zit en dat je met de juiste zaken bezig bent.
   Les: Investeren in communicatieve vaardigheden zorgt ervoor dat je de juiste prioriteiten stelt en dat iedereen elkaar begrijpt.
3. Focus op goede voorbereiding
   Goede voorbereiding is vaak de sleutel tot succes. Dit betekent niet alleen dat je een gedetailleerd plan maakt, maar ook dat je samen met je team aannames en uitgangspunten bespreekt voordat je begint met de uitvoering. Te vaak worden projecten gestart op basis van onvolledige informatie of onrealistische verwachtingen. Door vanaf het begin duidelijke afspraken te maken en eventuele onzekerheden te bespreken, kun je de kans op mislukking drastisch verkleinen.
   Les: Leg je focus op goede voorbereiding en bespreek aannames en uitgangspunten voordat je daadwerkelijk begint.

Conclusie

Megaprojecten falen bijna altijd, maar dat betekent niet dat we er niets van kunnen leren. Door bewuste misleiding en structureel optimisme te vermijden, en door te investeren in een modulaire aanpak, kunnen we de kans op succes vergroten. Daarnaast moeten we leren van de vele mislukkingen en erkennen dat vertrouwen, communicatie en voorbereiding de sleutel zijn tot succes in elk project, groot of klein.

Het is niet de grootte van het project die bepaalt of het slaagt, maar de kwaliteit van de samenwerking, communicatie en voorbereiding.